Абстракт

Интензивната нега е скапа медицинска процедура, таа завзема последно ниво на здравствена заштита, која се спроведува во текот по завршувањето на реанимација на пациентот и повторно воспоставување на физиолошка функција по срцев удар, тешка траума, операција и посеопфатна бессвесна состојба на пациентот, во специјални опремени одделенија – во рамките на одделенски болници и клиники за итна медицина. Современата интензивна нега се занимава со лекување на најтешките пациенти или “критично болени” пациенти, каде што животот е во опасност и кај оние кои во моментот имаат потреба од стабилизирање на виталните функции или во било кое време имаат фатално влошување. Такви тешки пациенти кои имаат потреба од континуирано следење, нега и лекување. Интензивната нега и нејзините методи на лекување се спроведуваат во единиците за интензивна нега која располага со специјално обучени професионалци, кои во текот на својата работа користат специјализирана опрема за континуирано следење на многу физички фактори како што се на пр: циркулацијата на крвта, дишење итн, и спроведување на голем број на итни терапевтски интервенции. Единицата за интензивна нега се организира според тоа за каков профил на пациенти се работи.

Abstract

Intensive care is expensive medical procedure, it takes last stage of health care, which is carried over after the resuscitation of the patient and restore operations after a heart attack, severe trauma, surgery and extensive unconsciouscondition of the patient in special equipped departments – within departmental hospitals and clinics for emergency medicine. Modern intensive care deals with treating the most difficult patients or “critically ill “, where life is in danger and those currently where stabilize the vital functions or at any time to get a fatal deterioration.
Such severe patients require continuous monitoring, care and treatment. Intensive care and their treatment methods are implemented in the ICU that has with specially trained professionals who through their work with the help of specialized equipment for continuous monitoring of many physical factors such as blood circulation, breathing, etc. , and implementation of a number of urgent therapeutic interventions.
Intensive care unit arranged under and in accordance with the profile and the functions which the patient has.

1.ВОВЕД

Физикалната медицина и рехабилитација беше една од најмалку престижните специјалности, додека денес е една од најпозитивните и најдинамичните области каде знаењето расте експоненцијално. Тоа доведува до развојот на нова супспецијалност овозможувајќи исклучителна клиничка нега и проследување на болниот, унапредувајќи го истовремено и истражувачкиот труд и иновативните програми во процесот на рехабилитација на пациентот. Развојот на физикалната медицина и рехабилитација доведува и до развој на асистивната технологија која се движи од обични помагала па се до иновативна роботика и софистицирани електронски системи за стимулација, комуникација, едукација, контрола на околината и зголемување на мобилноста.
Според тоа, напредокот во технологијата ја зголемува исклучително независноста, и квалитетот на животот на хроничните болни.
Преку развојот на медицинската наука и технологија одново настанува актуелното прашање – кој е физиотерапевт и што истиот знае, при што се доведува во прашање неговата едукација, надлежност, способност и капацитет, како и што може истиот да им понуди на пациентите со ограничена активност и учество, и истовремено допренесувајќи за општествената корист.
Токму поради тоа, од голема значајност е истовремено и да се промовира улогата и местото како и сите останати предности кои рехабилитацијата ги има во однос на подобрување на квалитетот на животот на луѓето, на кои тоа најмногу им е потребно. Тоа се постигнува само преку обезбедување на квалитетни организациски институции со сеопфатни рехабилитациони методи во кои физиотерапевтот има централна улога.1
Физикалната медицина како и рехабилитацијата мора да постави стандарди за подобрување на квалитетот на медицината. Особено, физикалната медицина и рехабилитацијата има огромна значајност при интензивната нега и нудење на асистирана техника и помош за најранливите пациенти што се тешките хронични болки или оние кои претрпуваат поголеми трауми, во овој случај, физикалната терапија и капацитетот на стручниот кадар во рамките на истата, може да влијае значително на подобрување на квалитетот на животот и здравјето на самиот пациент.
Токму поради ваквата значајност на рехабилитацијата како гранка во медицината, подолу наведениот специјалистички труд своето истражување ќе го насочи на емпириско истражување и компаративна анализа на рана наспроти касна физикална рехабилитација, особено на пациентите кои се со тешки хронични заболувања и се наоѓаат на интензивна нега, затоа што токму во вакви услови ќе може да се увидат влијанијата и успехот на квалитетно имплементираната физикална медицина и рехабилитација како и влијанието кое го има врз животот и здравјето на пациентот.
Физикалната медицина и рехабилитација е самостојна медицинска специјалност која се бави со изучување на телесното и когнитивното функционирање, физичката активност, вклучително и однесувањето, квалитетот на животот, модификацијата на личните фактори на пациентот и факторите на средината. На овој начин, истата е одговорна за превенција, дијагноза, третман и спроведување на рехабилитацијата кај луѓето со медицинската онеспособеност и коморбидитет во сите старосни доби.
Физикалната медицина и рехабилитација обезбедува целосна рамка за организираната рехабилитација. Физиотерапевтот ја препознава важноста на долготрајното проследување, каде на подобрувањето на физичките и когнитивните функции, по тешки повреди на пациентот, може да се чека и повеќе години, со тоа што специјалистот на физикална медицина и рехабилитација не само што обезбедува функционални подобрувања, туку и во текот на подолг временски период се грижи за тоа пациентот да го поправи личниот статус и начинот на општественото ангажирање.
Специјалистите на физикалната медицина и рехабилитација имаат особено значајна улога во рехабилитацијата кога :

 Постои комплексна комбинација на компликации – когнитивна, бихевиорална и физичко влошување во кое медицинските стручни лица се обучени да обезбедат сеопфатна анализа на ситуацијата и да ги обедини ставовите на различните стручни тимови
 Постојат значајни влошувања како резултат на губиток на активности по изненадни случувања, мозочен удар, повреда на кичмата, или некоја траума
 Привремени компликации и влошувања кои се проследени од мултипла склероза, ревматичен артритис,
 Применливи медицински мерки кои може директно да го поправат оштетувањето или да влијаат на општата состојба, лекови за спастицитет, инконтиненција или болка
 Медицински третман при поболување или компликации кои носат ризик да се доведе до онеспособување на пациентот кое бара постојан надзор
 Здравствени ризици на онеспособеност кое може да биде зголемено со промени во начинот на живот или со стареење на пациентот, како кај премин од адолесценција во возрасната доба, при премин од школување на вработување и слично
Постоењето на одвоените специјалности на физикалната медицина и рехабилитација се потврдува и како корисно за пациентите.
Со тоа се обезбедува целосна медицинска помош и поддршка за луѓето со онеспособеност настаната по хронична болест, траума, како и потешки влошувања на здравствената состојба. Главната цел на физикалната медицина и рехабилитација е пред се да се унапредат физичките и менталните функции со цел да се овозможи на пациентите да бидат активни и да го подобрат својот квалитет на животот и здравјето, за да може активно да се вклучи во својот општествен живот. Лекарите на физикалната медицина и рехабилитација се соочуваат и со потребата за поставување на дефинитивни дијагнози пред третманот, програмски ориентираната рехабилитација. Покрај тоа, се согледуваат и аспектите на функционирање и учество кое придонесува кон целосната оценка на пациентот во одредување на целите на третманот. Тоа се постига со соработка со поединецот кој е онеспособен, неговата или нејзината фамилија, како и членовите на рехабилитациониот тим. Дијагнозата како и проценката во рамките на физикалната и рехабилитационата медицина вклучуваат повеќе димензии и структури во однос на функционалноста на организмот, активностите и учеството релевантно за рехабилитациониот процес, како и целосната анализа на присутните фактори кои се од голема значајност. Според тоа, клиничката проценка и мерењето на функционалните ограничувања како и функционалниот потенцијал, земајќи ги предвид рехабилитациониот процес сочинуваат основен дел од дијагнозата во физикалната медицина и рехабилитација. Ова вклучува и целосна квалитетна имплементација на клиничкото оценување на мускулната сила, обемот на движење и респираторната функција на пациентот. Техничките мерки може да вклучуваат и тестирање на мускулите, силата, електричната активности и слично, тестирање на кардиоваскуларната функција,крвниот притисок, срцевата фреквенција, ЕКГ при одмор и при оптеретување, функција на белите дробови, како и останати значајни функции. Физиотерапевтот може да користи стандардни мерења на активностите како што е анализа на одењето, изокинетички мускулни тестирања како и останати функции на движењето на пациентот. Во рехабилитацијата на пациентите со извесните состојби ќе се бара и специјализирана дијагностичка мерка, односно мерење, како што е оценка на дисфазија кај пациентот со мозочен удар, уродинамични мерења кај пациентите со повреди на кичмата, или анализа на функционалното извршување во пациентите со повреда на мозокот.2
Примената на соодветните инструменти се бираат во согласност со индивидуалните функционални проблеми и фазата на рехабилитациониот процес, дали е ран или доцен рехабилитационен процес. Повеќето алатки може да се користат со цел оценување како на глобалните така и на специфичните функционални капацитети во рамките на рехабилитациониот процес. Некои се поклопуваат и со индивидуалните ICF компоненти , како што е функционалната независна мерка или ФИМ, и Бартел индексот кој вклучува аспект на функционирање на телото и активностите како и релевантните болести и степенот на потреба за надворешна поддршка .
Специјалистите на физикалната медицинска рехабилитација ги пропишуваат и применуваат рехабилитационите планови за секој поединец, се со цел за рехабилитацијата да се насочи на конкретниот проблем. Изборот на мерките инаку зависи од фазата и целите на рехабилитациониот процес како и функционалниот капацитет на поединецот.
Користејќи ги физичките агенси со цел лекување и рехабилитација на заболените, физикалната рехабилитација има за цел :
 Намалување и отстранување на болката
 Подобрување на циркулацијата
 Подобрување на локалниот и општ метаболизам
 Намалување на ендемот така што се подобрува ресорпција на ексудатот и екстравазатот
 Совладува контрактури
 Зголемува дензитет на коските
 Спречува создавање на лузни или истите да ги ублажува
 Стимулира зараснување на коските
 Спроведување на моторна реедукација по инактивитет
 Подобрува вентилација на белите дробови
 Подобрување кардијални функции
Во овие рамки физикалната терапија и рехабилитација мора да се подели на неколку видови, со цел усовршување на имплементацијата на истата како основа за подобрување на состојбата на пациентот :
 Кинезиотерапија – кинетичка енергија
 Електротерапија – електрична енергија
 Термотерапија – топлотна енергија
 Хидротерапија – механичка и топлотна енергија
 Балнотерапија – механичка, топлотна и хемиска енергија
 Магнотерапија – енергија на електромагнетното поле
 Фототерапија – светлосна енергија
 Механотерапија – механичка енергија
Според тоа, физичките агенси делуваат во главно преку кожата, како дразнење, каде како одговор на неа, организмот создава реакција која може да биде локална и општа. Локалната или специфичната реакција е предизвикана најмногу од специфичниот агенс како надразнување на моторните влакна под влијание на галванската струја, додека пак општата реакција е нешто како вазодилатација. Рецепторите на кои се делува во моментот може да бидат механорецептори, терморецептори, ноцирецептори, како и слободни нервни завршетоци.3
Токму од тука, секој организам има одредена биолошка реакција на физикалната терапија која во суштина може да биде :
Вазомоторна реакција
Измена на биоелектрични потенцијали
Процес на биосинтеза
Реакција на ќелиските промени
Интра или екстрацелуларна промена на концентрација на јоните
Пациентите активно учествуваат заедно со останатите членови на тимот кои работат интензивно на неговото опоравување. Физикалната рехабилитација може да се имплементира во различни услови, од специјализирани рехабилитациони центри и одделенија на интензивна нега, па се до спроведување на рехабилитација во заедница или домашни услови. Според тоа, раната, акутна рехабилитација е значајна со цел за да се искористи пластичноста и да се оневозможи настанување на компликации кои го проследуваат мирувањето во постела по повреда или некоја болест. Треба да се има болнички кревети кои ќе се под строга надлежност на специјалистите на физикалната рехабилитација во соработка со неопходниот рехабилитациски тим за да се овозможи советување, поддршка и третман на пациентот на интензивната нега.Одлуката инаку за отпуштање на пациентот ја носи специјалистот на физикалната медицинска рехабилитација на основа на консултација со целиот тим, за кое лицето со онеспособеност и неговото семејство активно учествуваат. При тоа специјалистите даваат отпусна листа на основа на испитувањето и информациите добиени од членовите на тимот. Овој извештај нуди информација за моменталната состојба, функционалната состојба на пациентот, капацитетот на активност и партиципација при отпуштање, како и прогноза и препораки за натамошната нега, третман и рехабилитација.Пациентот исто така бара рехабилитација во објектите кои се специјализирани за рехабилитација и кои се водени од страна на физиотерапевти, додека оние со долготрајни често прогресивни пореметувања или онеспособување, треба да обезбедат долготрајна грижа на околината со цел за неговата состојба, здравје и способност да се зачуваат а самодовербата да се поправи и подобри.6
Специјализираните рехабилитациони пунктови при тоа, се неопходни во објектите на примарната здравствена заштита. На основа на новите концепти на проследување и набљудувањето на здравјето потребно да се согледа огромната значајност на физикалната рехабилитација на сите нивоа на здравствена заштита, особено на примарната во рамките на интензивното лекување.Здравствената дејност на примарното ниво ги регулира физикалната медицина и рехабилитацијата со нивно функционирање под законодавните рамки на надлежните институции. Законите за здравствената заштита на Република Македонија, вклучувааат целосна заштита и унапредување на здравјето, спречувањето и раното откривање на болеста, лекување, рехабилитација на болните и повредените, патронажни посети, лекување и рехабилитација во клучни услови, спречување и рано откривање на болести, здравствена нега и рехабилитација за лица сместени во установи на социјална грижа, рехабилитација и на децата и младите со пречки во телесниот и душевниот развој.Во медицината како што веќе е познато, рехабилитацијата се однесува на онеспособена, инвалидна личност, како процес на едукација на онеспособената личност во смисла на тоа како најдобро да живее со онеспособувањето кое го има. Бројот на онеспособените во светот станува се поголем поради поголемиот сообраќај, индустрија, како и напредокот во медицината и подоброто преживување.
Во решавањето на проблемите на рехабилитациската примена во медицината вклучени се и ОН и Светската Здравствена Организација, кои ги каратктеризираат некои од термините при примена на физикалната рехабилитација :
 Оштетување – дефинирано како абнормалност или губиток на психолошка, физиолошка или анатомска структура или функција кај пациентот
 Неспособност – ограничување или губиток на способноста на изведување на некоја активност на начин или во обем на своевидно дотично лице
 Хендикеп – неповолна положба која поради оштетување или неспособност, е ограничена или оневозможена во својата улога на личната, семејното, или социјалното ниво или на професионален план. Хендикепираната личност и покрај спроведената рехабилитација не е во состојбата да ги исполнува својата општествена улога, затоа најчесто има и потреба од секундарна рехабилитација
Според тоа, од голема значајност е и да се спомене фактот дека влијанието, на физикалната рехабилитација зависи и од критериумите, условите, како и видот на физикалната рехабилитација која ќе се примени се со цел за подобрување на состојбата на пациентот.Во овие рамки рехабилитацијата се дели на рана – примарна или доцна, односно секундарна рехабилитација. Во раната или примарната рехабилитација спаѓаат збир на превентивни мерки и спречување на компликации на мирување, се превенираат контрактури, хипотрофија на мускулите, респираторните и циркулаторните компликациии слично. Се спроведува во болничкиот оддел на креветот на болниот. Треба да се започне што е можно порано чија должина на траење зависи од состојбата на пациентот, во интензивната нега истата трае малку подолго од останатите ситуации. Кинезитерапијата во рамките на здравствената состојба на пациентот, започнува вообичаено во првите дваесет и четири до четириесет и осум часа, спроведувајќи ги два до четири пати дневно како активни и активно-потпомогнати вежби на сите зафатени зглобови и вежби на останатите делови од телото. Активностите на секојдневниот живот на пациентот, се спроведуваат веднаш. Додека пак, доцната и ли секундарната рехабилитација е продолжеток на раната рехабилитација која применува повеќе физикални терапии спроведувајќи истовремено и едукација за активностите на секојдневниот живот на пациентот, како и работна терапија. Болките најчесто во овој период на пациентот се намалени, со тоа што се додаваат и понови вежби кои се истовремено и малку потешки, со цел да се подобрат активностите на болниот. Оваа рехабилитација се спроведува најчесто по болничкото лекување, амбулантно или во специјализирани установи. Најчесто се применува и терапија за враќање на пациентот во социјалниот живот, како и подобрување и повторно враќање на неговата самодоверба, доколку постојат сериозни трауми и повреди на пациентот кој излегол од интензивната нега, доцната рехабилитација се применува со цел да му се овозможи на пациентот да живее со неговата моментална здравствена состојба. Раната рехабилитација инаку е една од најзначајниот процес во опоравување на оштетениот пациент, каде превентивните мерки го забрзуваат и олеснуваат процесот и враќањето на функционалниот капацитет на болниот, каде со помош на примената на доцната рехабилитација му се овозможува на пациентот да се врати на својот социјален, секојдневен живот. Меѓутоа, пред да започне да се применува раната или доцната рехабилитација, од голема значајност е да се востанови мерката на превенцијата и на онеспособеноста на лицето. Истите имаат пред се три сегменти и тоа, примарна превенција на онеспособеноста во чии рамки мерките ги спречуваат настанување на болестите или повредите. Потоа секундарна превенција на онеспособеноста, постапките да се намали онеспособеноста низ раната детекција на болеста и повредата, како и терцијарна превенција на онеспособеноста која ги подразбира сите постапки на медицинската физикална рехабилитација со цел намалување на тежината на инвалидност и нејзините последици на поединецот, семејството и општеството. (ск.1)

Слика 1. Трите сегменти на востанување на мерката на превенција и рехабилитација на онеспособеноста
Рехабилитацијата се имплементира и дели освен на рана и доцна, на медицинска, социјална, професионална рехабилитација која треба да почне што порано, да биде сеопфатна, да се работи тимски и да трае доволно долго до исцрпување на сите рехабилитациони способности што е карактеристика на доцната рехабилитација. При тоа, пациентот секако, активно учествува во поголемиот дел од физикалните рехабилитации.
Планот за рехабилитација на пациентот на интензивна нега оди во следниот редослед :
 Нега
 Физикална терапија
 Работна терапија
 Примена на протеза и ортоза
 Логопедски третман
 Решавање на психички проблеми
 Решавање на социјалните проблеми
 Професионално насочување
Сепак, со цел правилна имплементација на физикалната рехабилитација од голема значајност е покрај стручноста и професионализмот на физиотерапевтот и стручниот тим на специјалисти, истите да работат тимски, чии амбиции треба да бидат насочени кон подобрување на состојбата на пациентот. Во овие рамки од голема значајност е и добрата комуникација на стручниот тим со самиот пациент, во работењето на подобрување на квалитетот на неговиот живот и здравствената состојба.Интензивната нега е наменета за пациентите кои имаат симптоми и трауми кои се загрозувачки по животот и здравствената состојба. Според тоа, интензивното лекување опфаќа надзор, нега, лекување и одржување во живот на тешко болните или на тешко повредените пациенти. Тешко заболените пациенти се лекуваат всушност во Единиците на интензивно лекување, со посебни методи и постапки кои се изведуваат од страна на едуцирани и професионални здравствени тимови, со посебна опрема и лекови.

ПРЕДНОСТИ НА ДОЦНАТА РЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ПАЦИЕНТИТЕ СО ХРОНИЧНИ ЗАБОЛУВАЊА

Целта на доцната физикална рехабилитација секако се темели на подобрување на животот и здравствената состојба на самиот пациент. Доцната физикална рехабилитација вообичаено се применува најмногу во случаи каде пациентот се одликува со хронични заболувања кои најчесто се однесуваат на намалување на моторичните, односно локомоторните функции на организмот. Според тоа, доцната физикална рехабилитација има исклучително круцијална улога во психолошкото лекување на пациентот во чии рамки најчесто се обучува болниот како да се носи со неспособноста, како и да го подобрува постепено својата психичка и физичка здравствена состојба.
Со помош на ефективната примена на доцната физикална рехабилитација, пациентот се учи како да биде независен и да биде што е можно покорисен за општеството во кое се наоѓа, поретко да бара помош од своите најблиски и слично. Меѓутоа, интересно е да се напомене дека ефектот, поточно позитивниот резултат од доцната рехабилитација зависи на далеку повисоко ниво од раната, најмногу од комуникацијата која постои меѓу пациентот и заболениот, земјаќи предвид дека подоцнежната физикална рехабилитација трае многу подолго отколку раната физикална рехабилитација.
Според тоа, со примена на доцната рехабилитација кај пациентот најчесто се имплементираат средства и техники за одржување на функционалната способност на локомоторниот апарат, во првиот ред земајќи ги предвид зглобовите и мускулите на болниот.
Кога болеста веќе во подоцнежниот стадиум полека се смирува, веќе се наоѓа во фаза на ремисија, каде се применува физикалната рехабилитација, заедно со доцната медицинска рехабилитација.
Во акутната фаза инаку се применува и криотерапија кај повеќето пациенти со дефицити на моторните способности на организмот, како и антиинфламаторни средства. Во овие рамки физикалната терапија се темели на зачувување на максималната придвиженост и функционалност на организмот, односно на рацете, нозете, зглобовите и мускулите во чија цел се применуваат неколку добро познати процедури како што се електрофреза со лековите, повеќе видови на стимулации, биопотрон, магнотерапија и терапија со ласери.
Најчесто во хроничната фаза, кога болеста кај пациентот покажува мала активност, индицира се примена на парафински облоги или купки каде со еластичен отпор се засилува и коригира контрактурата на зглобовите.
Инаку земајќи го предвид и подобрувањето на животот на пациентот, дури и Светската Здравствена Организација, го дефинира квалитетот на животот како поединечна перцепција на позицијата во специфичните културолошки, општествени и околни аспекти на поврзаноста со животните цели и очекувања на истите.
Тука се наоѓа и мултидимензионалниот концепт кој го поврзува и физичкото и психичкото здравје, нивото на самостојност и општествените односи со истакнатите делови на околината во која лицето престојува. Со оглед на водечките симптоми не повеќе хронични заболувања кои го ограничуваат вообичаеното функционирање на пациентот во неговиот живот, лесно е да се увиди фактот дека повеќето хронични болести го нарушуваат неговиот квалитет на живот.
Токму поради тоа, стручните лица во рамките на имплементација на доцната рехабилитација, со своите целни интервенции ја зголемуваат вклученоста и повраќањето на пациентот во секојдневниот живот, овозможувајќи им развој на адаптивните стратегии со цел за да можат што е можно полесно да ги исполнуваат секојдневните задачи и улоги. Помагајќи им на поединците, групите или заедниците пронаоѓајќи практични опции за прилагодување, со цел да можат да ги пребродат сите видови на окупациските дисфункции и така обезбедувајќи ја максималната партиципација во сите аспекти на животот.
При тоа е потребно и да се најде рамнотежа на окупацијата, каде оваа рамнотежа е примарно насочена на видот на професиите и занимањата преку самото згрижување, продуктивноста, активноста на слободното време, каде се однесува н рамнотежа на афективните искуства стекнати од сите видови на окупации во чии рамки лицата учествуваат, од тука и рамнотежата на сопственото доживување на значајноста на самите окупации на лицата.
Зголемувањето на чувството на задоволство и благосостојба, доцната физикална терапија, односно рехабилитација влијае на подобрување на квалитетот на животот на самиот пациент.
Исто така, значајно е да се напомене и фактот дека доцната физикална терапија не е насочена на лекување на болестите или онеспособување на истите, туку истата се фокусира и на развојот на компетенција, помагање во наоѓање на исполнување на учеството во окупацијата. Тоа значи дека смислата и исполнувањето кое лицето го пронаоѓа во текот на окупацијата на терапевтски значајните активности од самиот исход од лекувањето. Со тоа учеството во окупацијата станува синтеза на збивање, работењето, постоењето и припаѓањето, како и самата продуктивност во опкружувањето.
РЕХАБИЛИТАЦИСКИ ПРИСТАП ПРИ ДОЦНОТО ЛЕКУВАЊЕ НА ПАЦИЕНТОТ

Повеќето истражувања изведени во рамките на изработката на специјалистичкиот труд упатуваат на фактот дека мултидисциплинарните рехабилитациски тимови, кои го сочинуваат пулмологот, медицинската сестра, терапевтот, физиотерапевтот, респираторниот терапевт, нутриционистот и останатите соработници во комбинација со интегралните доцни рехабилитациски програми, најделотворни се во подобрување на квалитетот на животот на заболените лица .
Исто така, многу често се случува и доцната рехабилитација да се применува и во самиот дом на заболениот, со цел подобрување на условите на вежбање и овозможување на подобро заздравување и ефективна комуникација меѓу стручниот тим и самиот пациент, може успешно и да се намалува и спречува и во сопствениот дом со самиот пациент.
Во рамките на примената на доцната рехабилитација, зависно од хроничната болест од која страда самиот пациент, како и интензивната нега која претходно ја имал применувано, доцната рехабилитација се применува во повеќе фази, кои начесто се делат во неколку категории вклучувајќи и основни постапки во соработка со целиот тим, кој ја спроведува сложената и интензивна лекувачка, психолошка, работно терапевтска физикална, рехабилитација.
Во самите фази најмногу внимание секогаш се обрнува и во исцрпната едукација на пациентот како и на членовите на семејството и неговите блиски, како да се носат со болеста, како и симптомите и факторите на ризици на кои е изложен пациентот.
Додека пак, најчесто последната фаза од доцната рехабилитацијае наменета за болните пациенти кои имаат поминато повеќе рехабилитациски институционални програми. Пациентите при тоа се отпуштаат на рехабилитација во заедницата со редовна контрола во рамките на доцната рехабилитација.
Активните рехабилитациски програми се применуваат во сите фази на повеќето хронични болести, најчесто како облик на терцијарни превенции кои покажуваат намалување на бројот на хоспитализацијата и намалување на морталитетот исто така, намалувајќи го и бројот на акутните заболувања и позитивно влијаат врз квалитетот на животот и поправаат состојбата на болниот во однос на болеста која ја има .
За жал и покрај бројните погодности на ваквиот пристап кон пациентите, многу често се намалува, и пациентите со тешки хронични заболувања да го прифаќаат ваквиот програм и погодностите на доцната рехабилитација, земајќи предвид дека истата многу често се случува да се доведе до согласност на пациентот како и на неговите најблиски.

ТЕХНИКИ НА КАСНА ФИЗИКАЛНА РЕХАБИЛИТАЦИЈА И ПРЕДНОСТИТЕ НА ИСТАТА

Со помош на едукацијата на основните биомеханички процеси во изведување на функционалните активности потребно е да се развијат и мускулната сила како и издржливоста во чии рамки се одредува всушност основната цел на доцната физикална рехабилитација во медицинската нега на пациентот. Со цел за сето ова да се постигне, најчесто доцната физикална терапија се користи со повеќе вежби со оптеретување кои може и мора да обезбедат не само зголемување на силата и издржливоста на мускулите туку и зголемување на опсегот на движење кај самиот пациент.
За општото зголемување на издржливоста на пациентот во почетокот предност се дава најчесто на вежбите со помали оптеретувања, односно одење, додека пак главната програма се насочува најчесто на горниот како и на долниот дел на телото, зависно на оштетувањето низ кое пациентот има поминато за време на неговото хронично заболување.
Со наведеното потребно е да се засили и респираторната мускулатура како и да се едуцира пациентот за правилностите на техниките за дишење, техника на дијафрагмално дишење, зголемувајќи го волуменот на белите дробови . Еднакво е корисна и со огромна предност ваквата техника која најчесто се применува при доцната рехабилитација, како и техниката каде пациентот вдишува низ нос и издишува низ уста, ваквите техники му овозможуваат на пациентот, полесно и да поминува низ оптеретувањата на доцната физикална вежба, како и да поминува полесно низ хроничните болки со кои се соочува во текот на неговото повраќање на болеста.
Како една од најголеми предности кои ги нуди доцната физикална рехабилитација кај пациентите со хронични и тешки заболувања е и техниката на зачувување на енергијата и поедноставување на задачите кои често се спроведуваат кај болните со хронични опструктивни белодробни заболувања, особено доколку лицето е склоно кон чест физички умор и исцрпност. Неколку начини на кои оваа техника може успешно да се примени кое вклучува и кратко загревање пред почнување на вежбите, планирање на периодот на одмор, меѓу и во текот на активностите, извршување на активностите седејќи кога истото е можно како и намалување на одењето, при физичкото работење предноста пред тоа треба да се даде најмногу на движењата на туркање отколку на повлекување.
Во рамките на подоцнежната физикална рехабилитација од голема значајност се и техниките на намалување на стрес како и искористување на времето на зголемување на чувството на самостојност и контрола. Потребно е да се упатат пациентите на техника на визуализација и релаксација на активностите во комбинација со работно терапевтските проценки, бидејќи овозможува планирање на одмор и намалување на појавата на компликациите поврзани со хроничните заболувања.
Меѓутоа како една од најзначајните предности на доцната рехабилитација кај пациентите е секако психосоцијалната поддршка која му се нуди на пациентот. Со соодветната фармаколошка, физикална и работна терапија потребно е да се помогне на лицата во соочување со животните промени кои ги носи новонастанатата хронична болест.
При овој процес постојат и големи индивидуални разлики меѓу лицата. Додека кај некои луѓе исклучително често се случува да се прилагодат, некои пациенти, особено постарите лица, често биваат фрустрирани и депресивни, кое на големо влијае на мотивацијата за терапијата и напредокот на истата.
Затоа психосоцијалната поддршка при доцната физикална рехабилитација е од голема значајност со тоа што никогаш не смее да се занемари.
Освен болестите кои често се јавуваат и дополнителните стресови во рамките на истите, како што е и губењето на брачен партнер, смрт на пријателите намалување на примањата, недостаток на семејна поддршка, чувство на неспособност и слично, се случува и кај старите лица скоро да се клони на депресија, повлекување од социјалниот живот и целосна зависност од останатите.
Токму поради тоа, улогата на физикалниот терапевт е да се зголеми чувството на самостојност и автономија во рамките на лимитацијата на болестите. Лицата кои страдаат од повеќе болести често го менуваат и местото на престој според местата каде им одговараат во однос на болеста, со цел за да може да ги намалат своите симптоми. Иако таков чекор може позитивно да влијаат на нивната функција и функционирање, треба да се има предвид дека може да дојде и до одвојување од социјалната поддршка која ја имаат во претходното опкружување.
Со тоа, потребно е да се поттикне социјализација на групните активности или групи на самопомош каде пациентите може да ги разменуваат своите искуства, не може да се намали и потребата за одржување на улогата на соодветен, активен и функционален член или заедница што е можно подолго поради позитивното влијание на самопочит и чувство на вреднување. Потребно е да се напомене и фактот дека добриот физикален доцен рехабилитациски процес е насочен на пациентите и неговите индивидуални потреби стриктно, како и неговите желби. Добриот процес е оној кој е креиран пред се според потребите и желбите на самиот пациент и неговите приоритети. Улогата на терапевтот во овие рамки се води според пациентот, водејќи го истиот низ процесот, следејќи го секој негов напредок и мотивирајќи го за продолжување на терапијата и рехабилитацијата. Кога тогаш работниот терапевт мора да ги намали и очекувањата од пациентот доколку целите кои се поставуваат се случува многу често да се нереални со оглед на лимитацијата на болеста на која наидува самиот пациент. Тоа значи дека треба да се објаснат и неговите ограничувања и да се внимава на благосостојбата на пациентот кој минува низ целиот подоцнежен период на рехабилитацијата. Активностите при тоа се имплементираат според договор со физиотерапевтот, како и според потребите и на останатите членови на тимот, кои треба постепено да се интензивираат. При појавата на мачнина, вртоглавица, умор, отежнато дишење, болки и слично потребно е итно да се извести и надлежниот лекар како и да се престане со извршување на активностите се додека симптомите не поминат. Исто така, се препорачува и пред започнување на рехабилитациските физикални активности лицето треба да одмора најмалку шеесетина минути по секој оброк, со цел за да може да се зголеми и толеранцијата на активноста. Според тоа, од голема значајност е да се наспомене фактот дека доцната физикална рехабилитација е претежно насочена кон исполнување на индивидуалните потреби на самиот пациент, во чии рамки истата и треба што е можно поефективно да се применува, имајќи ги предвид сите техники кои се препорачуваат при лекување на пациентот. И покрај фактот што резултатите може подоцна да се видат и побавно доаѓаат во однос на раната рехабилитација, сепак не мора да значи дека истите не се позитивни секогаш и дека немаат подолготрајно влијание врз благосостојбата на самиот пациент.
СОСТОЈБА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Во Република Македонија на пример, физикалното касно лекување, на некои специјалистички одделенија се спроведува исто така со примена на физикалната доцна рехабилитација каде во главно се насочува на зголемување на силата и издржливоста на мускулатурата и доменот на физиотерапијата, додека пак, работно терапевтските аспекти многу често и се занемаруваат од повеќе причини. Тоа значи дека сеуште се чека остварување на некој вид на мултидисциплинарен пристап со цел зачувување на здравствената нега и состојба на пациентите со хронични заболувања. Покрај тоа,како еден од поголеми проблеми се темелат и на достапноста на доцната респираторна терапија која не е возможна во сите делови во Македонија, чиј проблем всушност се темели најмногу на малата едуцираност на физикалните терапевти во Република Македонија кои најчесто поради недостиг на вработување ги напуштаат помалите рурални места и заминуваат во поголемите градови, со тоа оставајќи огромен јаз и недостиг на доцна рехабилитација за лекување на тамошните пациенти.

2. МОТИВ
Спречувањето на компликации и подобрување на физикалната способност кај критичн болните пациенти е од извонредно значење. Рехабилитациските техники се спроведуваат со цел подбрување на општата состојба кај овие пациенти. Мотивот за изработка на овој специјалистички труд е да се прикаже улогата на раната и касната рехабилитација кај пациентите во Единицата за интензивно лекување и нивните влијанија на крајниот исход на лекување.
3. СТРУЧНА ОПРАВДАНОСТ И ЦЕЛИ
Стручната оправданост на ова истражување доаѓа од потребата да се дадат насоки за примена на рехабилитација кај критично болни во ЕИЛ.
Целите на ова истражување се :
1. Да се направи споредба на раната наспроти касната физикална рехабилитација кај критично болните пациенти и пациентите во единицте на интензивна нега.Преку истражување на различни студии да се види која е предноста на раната, а каде е потребна и има предност касната рехабилитација и тоа во однос на враќање на функционалната способност и квалитетот на животот на пациентот.
2. Да се докаже дека раната рехабилитација, уште во првите 24-48 часа од приемот значително ја подобрува општата состојба кај критично болните пациенти.
3. Дека користењето на структуриран протокол за рана рехабилитација значително ќе го намали морбидитетот и престојот во единицата за интензивно лекување
4. Да се покаже дека рано применетата рехабилитација значително ќе ја подобри состојбата на пациентот и ќе оже успешно да се спроведе доцната (секундарна) рехабилитација.
5. Да се покаже дека раната рехабилитација овозможува и постојано мониторирање на критичните болни, а со тоа и поадекватна примена на интензивен третман.

4. МАТЕРИЈАЛ И МЕТОДИ
Користени се десет студии за примена на рехабилитација кај пациентите во единицата за интензивно лекување. Разгледувани се применети методи, време на почетокот на рехабилитацијата и крајниот исход од лекувањето кај критично болни. Како специфични примери се земени пациенти со мозочен удар кои подолго време престојуваат во ЕИЛ и имаат потреба од интензивен третман.
Останати испитувани студии се :
– Критично болни
– Феморални артериски катетри
– Механички вентилации
– Излив
– Ампутации
Критично болни пациенти
– (ARDS) кои развиваат тешка дијафрагмална и скелетна мускулна дисфункција
– Акутна повреда на бели дробови
– Респираторен дистрес синдром кај возрасни
– Моторна физикална терапија кај критично болните пациенти
Рехабилитациони мерки:
За комплетирање на податоците од испитуваните статии на раната и касната рехабилитација направени се одредени рехабилитациони мерки, каде што се зема во предвит одредена возраст на пациентите, исто така за одредување на раната рехабилитација потребно е одреден временски период за испитување а тоа се првите 48 h од настанување на повредата, останатата проценка и понатамошно лекување спаѓа во касна рехабилитација , сефкупно овие две временски испитувања ќе го дадат исходот или ефективноста каде што се применува физикалната реабилитација кај одредените наведени статии.

5. РЕЗУЛТАТИ
Рана рехабилитација
Мозочен удар
Мозочниот удар всушност се одликува со нагло настанување на симптоми предизвикани од локализирани пореметувања на артериските циркулации на мозокот. Мозочниот удар е едек од најчестите причини за физичкото онеспособување. Акутното лекување често се проследува во овој случај со компликации кај пациентот. Токму поради тоа, од голема значајност е да се увиди ефектот на раната рехабилитација кај некои од потешките случаи на оспособување на пациентот и неговата здравствена состојба, со цел да може да се увиди влијанието на ефективното имплементирање на раната рехабилитација .
Клиничката слика на пациентите со мозочен удар зависи најмногу од тоа кое артериско подрачје е оштетено и е зафатено. Симптомите може да настанат и поради пореметување на оштетеното подрачје на каротидната артерија – истостраничен губиток на вид, контралатерална хомонимна хемианопсија, дизартрија, здружено наведени симптоми или поради пореметување во подрачјето на вертебробазиларниот дел, губиток на вид, вртоглавица, атаксија, моторичен напад, или чувствителен испад, дизартрија, двослика, и останати наведени симптоми. Акутниот исхемиски мозочен удар е итна состојба, првата цел на лекување на пациентот е да се обидат да се зачуваат од иреверзибилни промени на поголемиот дел од мозокот на болниот. Зоната на релативната исхемија пенумбра, може да се спаси и со брза реканализација на оклудираните артерии со помош на тромболиза односно општи мерки кои имаат за цел да се подобри локалната перфузија и да се минимизира соматската компликација. Најдобрите резултати од лекување се постигаат во специјализираните единици за акутно лекување на мозочните удари.
Акутното лекување на мозочниот удар често е проследено со компликации кои може на големо да го продолжат или да го влошат невролошкиот дефицит кај пациентот. Најчестите компликации кои се наоѓаат во акутната фаза на лекување ги погодуваат дури 60те проценти од заболените.
Од општите компликации кај пациентот може да се појават:
 Бронхопневмонија, асипирациска и хипостатска
 Уроинфекција
 Депресија
 Падови
 Венска трмбофлебоза

Додека пак, во рамките на невролошки компликации на пациентите со мозочен удар спаѓаат следните:
 Токсична или метаболичка енцефалопатија
 Рецидив на мозочниот удар
 Епилептични напади
 Депресија
Критично болни пациенти

Раната рехабилитација кај овие пациенти во првите 24 h се користат BPS и CPOT како најдобар план, за да се поврати силата на критично болните пациенти. По 48 h најмногу се корсти лимбалниот епидурален над паренталниот.

 Мозочен удар – Рана Рехабилитација

Графикон 1. Споредба на уринарни инфицирања на двете групи

Како што може да се види од погоре наведениот графикон на испитувањето, може да се потврди фактот дека од група А, 43% од пациентите имале уринарни инфицирања, додека пак, од групата Б, кои примале рана рехабилитација имале само 21% од нив со уринарна инфекција.
Додека пак, во однос на деновите на лекување помеѓу група А и група Б, може да се видат следните податоци:

Графикон 2. Денови на лекување на група А и група Б
Според погоре наведениот графикон, може со сигурност да се потврди фактот дека пациентите кои биле лекувани со скоро ниско ниво на рана рехабилитација и ефективна примена на истата биле задржани во болницата вкупно 18,6, чие ниво се вбројува во 14 до 25 дена во болница, додека пак, групата Б била со вкупно 7,4, кое се брои во 4 до 12 дена задржани во болница.
Во рамките пак, на исходот на лекувањето на двете групи, од голема значајност е всушност да се имплементираат и следните податоци во чии рамки се истакнува процентот на исход на лекувањето кај пациентите каде се покажаа следните очекувани резултати:

Графикон 3. Исходи од лекувањето на група А и група Б

Од погоре наведените податоци, со сигурност може да се заклучи дека очекуваниот исход на лекување кај пациентите со примена на ефективна и квалитетна рана рехабилитација при лекување од мозочен удар изнесува само 8,2% појава и шанси за појава на повторно повраќање на болеста, или пак појава на разни инфекции и моторични дефицити, додека пак, во рамките на групата А, која има применувано помало ниво на рана рехабилитација, како и неефективна примена на рехабилитациски техники, имаат вкупно 17,9% можности за појава на повторни моторични дефицити и слични дефункционалности на нивниот моторичен и здравствен систем.
Според тоа, со цел за да може да се увиди ефектот и влијанието на раната рехабилитација која е од голема значајност при лекување на пациентот кој има претрпено мозочен удар, се применува во подолу наведениот дел анализа на студија на случај во која се соберени околу 14тина пациенти кои поради мозочен удар биле хоспитализирани во Одделот на неврологија на интензивната нега во Здравствена Институција во Скопје и Куманово.
При тоа, оваа група на испитаници се поделени на две групи, во едната осум, додека во другата само шестмина, од кои сите имаат скоро исто ниво на невролошки дефицит, кои подлежеле на компјутеризирана томографија на мозокот. При примањето во болницата испитаниците немале клинички, лабораториски, ниту рендгенолошки знаци на инфекциите. Исто така, пациентите немале знаци на кардијална декомпензација, на бубрежната дисфункција.
Кај двете групи е применета иста постапка на лекување на мозочен удар, првата група на болни не прима интензивна рана рехабилитација, додека пак, втората група од по шестмина примале интензивна рана рехабилитација. Физиотерапевтските постапки опфаќаат респираторни тренинзи, ножно позиционирање, позиционирање во кревет и во инвалидски колици, вежби на биланс и останати вежби според состојбата на пациентот. Додека пак, втората група применувале вежби само на седење во исправна и седечка положба и некои вежби од позиционирање во кревет.
При тоа, кај двете групи е проследена нивната физичка состојба и состојбата на појавување на инфекциите и компликациите од мозочниот удар.
Со цел критериумската варијабла со цел пресметување на значајноста на разликите во начинот и местото на отпуст на пациентите како и значајноста во разликите на болните со респираторните и уриноинфекции се користи Hi-квадрат тест. За статистичката анализа ана добиените податоци како и значајноста на разликата во бројот на денови на хоспитализација во која се задржани двете групи и степенот на невролошкиот дефицит при отпустот е користен непараметриски Whitney-еев тест.
Според тоа, резултатите од уриноинфекциите подоцна се измерени на групата А (осумте испитаници со примена на исклучително мало ниво на рана рехабилитација), како и група Б со шесте испитаници и примена на исклучително високо ниво на рана рехабилитација. Резултатите се следните:

 Феморални артериски катетри– Рана Рехабилитација 2

Кај Феморалните артериски катетри временскиот период на лекување може да се изврши до 24 часа и тоа се извршува со одмор во кревет кој може дополнително да ги отежне симптомите кои пациентот ги искусува или временско лекување по 48 часа каде што раната мобилност и одење и активностите не влијаат на феморалните артериски катетри кои се употребени за хемодинамско следење. Ефективноста од овие катетри кај пациентите е намалена атрофија за 48 часа.
 Механички вентилираните пациенти – Рана Рехабилитација24

Механички вентилирани пачиенти кај овој вид на пациенти временскиот период на излекување ако е до 24 часа каде што намалено е траење на механичката вентилација, додека после 48 часа намалени се повторни реадмисии.
Евективноста кај овој вид на пациенти е тоа што Кај пациентите се забележуваат активности и подобрувања во првите 24 часа, меѓу тоа подоцна ситуацијата е многу
посложена.

Во последнаве две децении има силен наплив на публикации за механичка вентилација во третман на ХРИ и рапиден пораст на домашна механичка вентилација(ДМВ),па условило по- треба од водичи за ДМВ.
Тие детерминираат: индикации за започнување ДМВ, соодветен дијагностички и тераписки пристап при имплементација на ДМВ, логистичко планирање за трансфер на вентилираните пациенти од болница до домашна средина,адресирање на техничките и персоналните барања од институциите, кои учествуваат во остварување на ДМВ и компилација на сет од критериуми за контрола на квалитет на ДМВ. Интермитентна апликација – нокна вентилација 8-10 часа, дневна 2-4 часа и период на спонтано дневно дишење без или со кислород и/или назален високопроточен,затоплен и вла- жен- optiflow(high flow)систем. Може да се спроведе инвазивно преку трахеостома или неинвазивно со помош на маска. Има за цел подобрување на крвните гасови за време на вентилацијата и при спонтано дишење.Главна цел-редуцирање на PaCO2 и остварување нормокапнија во најдобар случај. Техничка инсталација Докторот е одговорен за индикација,тип на вентилација,вентилациски модус и параметри. Базичните барања за вентилаторите се детерминирани со ISO-Стандарди(ISO10651- 2:2004, ISO10651-6:2004).Присуство на внатрешна батерија во вентилаторот се бара за пациент неспособен сам да ја тргне маската,а надворешна батерија со капацитет од 10 часа + втор вентилатор се бара,кога има потреба од преку 16 часа вентилација при силно редуци- рана способност за спонтано дишење.Овлажнувачи и затоплувачи на воздух(активни и пасивни) се манадаторни кај ИВ.Кај НИВ при симптоми(суво грло/нос)Филтри на влез на воздух се неопходни,а недоволни се доказите за филтри на излез на воздух.Треба да се менуваат на 1-7 дена.Ако се користи овлажнувач вентилаторот ќе е без заштитен филтер
Цевчест и ексхалирачки систем-најчесто се користи единечен цевчест со ексхалирачки с. ткн.“Leakage”- истекувачки с. со серија на микроотвори за елиминација на изди- шаниот CO2. Предуслов е постоење на континуиран позитивен прити- сок во тек на експириум(EPAP)инаку сигнификантна количина на CO2 ке биде повторно вдишана од цевчестиот с..Алтернативно пневматски управуван ексхалирачки вентил(активен вентил)ја извршува оваа задача,при НИВ со висок IPAP. Oд круцијално значење за успех на НИВ се:адекватна маска,минимизиран leak и мал мртов простор. Изборот е баланс меѓу ефикасноста и комфортот.
Од аспект на ефикасност се разгледуваат- leakage,мртов простор и повторно вдишување на ексхалиран CO2. Од аспект на комфорт-грижа за кожата,чувство на клаустрофобија и тип на поставување.
При селектирање на адекватен интерфејс 4 елементи треба да се разгледаат:
• Технички аспекти (минимален leak,мртов простор и отпор во проток…);
• Употребливост(стабилна,лесна,недеформирачка,промивлива/ една употреба);
• Комфорт(неалергиски материјал,нетрауматизирачка..);
• Расположивост(цена,димензии,боја..).
Видови маски за возрасни
Назални-покриен е само носот а)комерцијални б)по нарачка
Назални перничиња- со приклучоци внесени во ноздрви
Орални-усен приклучок – а)усен печат, б)интрабукална протеза, в)ригиден пластичен Ороназални-покриен нос и уста- а)ороназална маска, б)усен приклучок+назално перниче “Тotal face”-покрива очи,нос и уста
Хелмет-покрива цела глава и цел врат или дел од врат. Предности на ороназална вентилација:мал leak, не бара голема сорабо- тка,постабилна,помал отпор во протокот на воздух и прилагодлива за комфорт.
Ороназалната маска(Full face) при НИВ кај АРИ е апсолутен избор-прволиниска стратегија(de novo АРИ,АРИ при кардиоген едем,АРИ/ХРИ кај ХОББ,ИВ/постекстубациона АВИ).По 48 часа ако пациентот е стабилизиран треба да се префрли на назална,заради комфортот на пацие- нтот.Во селекцијата на маска при долготрајна вентилација комфортот игра круцијална улога. Назалналната маска е прв избор при дологотрајна вентилација како што е ДМВ. Контраиндикација за назална вентилација:релативна(спиење со отворена уста) и апсолутна (неспособност да дише на нос и оперативен зафат на palatum molle
Компарација на ороназална и назална маска
Аспект Ороназална Назална
Leak (oрален) нема/мал има Дишење на уста возможно пад на квалитет на НИВ Дентален статус независен зависен Аплицирање P во дишни п. повисок понизок Мртов простор висок низок Динамика на подобрување на ABG побрза поспора Koмуникација редуцирана возможна Јадење,пиење не возможно Експекторација не возможна Ризик од аспирација и аерофагија зголемен редуциран Клаустрофобија зголемена редуцирана Комфорт понизок повисок

Слика 1.Компарација на ороназална и назална маска
Примена на орална вентилација:
• При фацијален дискомфорт;
• При синузитис и настинки;
• При орален leak(дишач на уста);
• Главоболки и клаустрофобија;
• Привремена(зараснување на лезија);
• Интермитентна(комбинирана).
Предности :
• Ротација со други модели ;
• Многу мал мртов простор.
Слабости :
• Tешкотии при говор, проблеми во справување со плунка, повраќање,искашлување, гастрична дистензија.

Слика 2. Приказ на различни назални перничиња за назална вентилација.

 Излив – Рана Рехабилитација 25
Кај пациентиите кои што имаат добиено излив потребна е многу рана рехабилитација до 24 часа каде што е потребно пасивно движење на ногата за атенуирано губење на специфичена сила ( ноне и атрофија ) кое може да се мери со една контракција.
Додека пак кај пациентите со излив каде што се врши рехабилитација шестминути прошетка или прошетка на одредени брзини може да обезбеди повеќе информации за глобалната функција, иако овие композитни функции можат да бидат под влијание на други фактори од мускулна дисфункција а и бараат соработка и ангажиран по 24 часа.
ДИЈАГНОСТИЧКИ ПОСТАПКИ ПРИ МОЗОЧЕН ИНСУЛТ
При прием на болниот, а со цел да се постави правилна дијгноза, се прават следниве испитувања:
АНАМНЕЗА – барање на главните потешкотии – главоболка, гадење, повраќање, губиток на свеста, грчеви, слабост во едната половина на телото, промени во говорот, вртоглавица, психички нарушувања, нестабилно одење, тешкотии во паметењето, слабост на видот и слично.
СОМАТСКИ СТАТУС – определување на тежината на изразеност на придружните заболувања – ризик фактори за ЦВБ и достапната медикаментозна терапија за поддржување во односително нормални граници на животните параметри/срцева фреквенција, пулс, RR/ по системи (со акцент врз локомоторниот апарат, кардиоваскуларниот систем, респираторниот систем).
НЕВРОЛОШКИ СТАТУС – дијагноза на моторниот дефицит – видот и степенот на хемипарезата (латентна, централна, спастична,) сензорните нарушувања, координациските пречки, како и придружните компликации (контрактури, декубитни рани, сублуксација на рамото).
ФУНКЦИОНАЛЕН СТАТУС – аглометрија, Fugel mayer тест за горни и долни екстремитети, мускулна спатичност по Aschwort скала и определување на самостојноста во ДСЖ ( Barthell-index).
ФИЗИКАЛЕН ПРЕГЛЕД – посветување посебно внимание на следниве параметри: – држење на телото, – способност за одење – невозможно, одење со придржување или само седење, – положба на болниот во кревет – при мозочен инсулт болниот лежи на болната страна, но многу ретко обратно, – положба на устата, со спуштен усен агол и – се следи состојбата на свеста, психичката состојба, промени во говорот, промени во видот.
НЕВРОЛОШКИ СТАТУС – се следи општата состојба на пациентот: состојба на свеста, промени во моториката, површински и длабок сензибилтет, рефлекси, тонус и др. Покрај ова се вршат и следниве испитувања: – офталмолошки преглед, – лумбална пункција, – компјутерска томографија и – церебрална ангиографија.
Рехабилитацијата на хеморагичниот мозочен инсулт може да биде: конзервативна – која започнува веднаш по настанувањето на инсултот; и оперативна – непосредно по направените испитувања и утврдените причинители на хеморагијата.
Конзервативните мерки на лекување мора да се спроведат на самото место на настанот, особено ако постои витално загрозеност на болниот.
Начинот на транспорт треба да се спроведе зависно од оддалеченоста на медицинскиот центар и од расположивите средства, откако виталните функции ќе се стабилизираат, така што со транспортот да не се пореметат виталните функции и да не се загрози животот на болниот.
Кај болни во длабока кома, артериографијата не е индицирана, додека кај болни кои не подлежат на хирушка интервенција се преземаат следниве мерки: – се обезбедува мир на болниот; – се подигнува главата 30 степени над нивото на креветот; – се врши контрола на дишењето, пулсот, крвниот притисок, срцевата акција; – по потреба се аплицира кислород, се поставува ервеј или инубација; – се контролира мокрењето со поставување катетар; – се контролира внесувањето на течности; – болниот се бира, според степенот на вознемиреност; – умерена примена на анелгетици; – примена на антихипертензивни средства, ако крвниот притисок е висок; – превентивно давање на антибиотици, антиедематозна терапија, антикоагулантна и кардиотонична терапија, калциум антагонисти; – правилна нега и медицинско згрижување на болниот со первенција на тромбофлебит; – лумбална пункција во дијагностички и терапевтски цели и – поставување индикација за оперативен третман.
Периоди на спроведување на рехабилитацијата при ЦВБ Во првите 1-18 месеца по инцидентот КИНЕЗИТЕРАПИЈАТА (пасивни и активни специјализирани методи) се спроведува секојдневно при постепено оптеретување и усложување на вежбите; по 3-4 месеци се применува Термотерапија и Преформирани физикални фактори (Електростимулации, ласертерапија, ласерпунктура ) По 18. месец до 5-6 години – се препорачуваат комплексни рехабилитациски курсеви по можност во специјални центри – двапати годишно. По 6. Година се препорачуваат годишни курсеви за подржување со ФТР.

 Ампутација – Рана Рехабилитација 26
Кај овој вид на луѓе каде што рехабилитацијата се извршува до 24 часа Пасивно движење на ногата во моделна механичка вентилација за да се спречи атрофија и деградација на миозин.
Ампутација — отстранување на екстремитет поради повреда, долготрајно стегање или операција. Како хируршка мерка се користи за да се контролира болката или болеста на заразениот екстремитет како, на пример, при малигност или гангрена. Во некои случаи се користи како превентива за да не дојде до такви проблеми.
Посебен случај претставува вродена ампутација односно вродена болест кај која екстремитетите на фетусот се пресечени од амниотични врвки. Во некои земји, се изведува или се изведувала ампутацијата на рацете стапалата или некој друг дел од телото како казна за луѓе кои извршиле злосторство.
Ампутацијата се користела и како тактика во војната или тероризмот, а може да настане и како последица на воена повреда. Кај некои култури и религии, мали ампутации или осакатувања се сметаат за ритуално достигнување.
За разлика од животните кои не се цицачи (како што се гуштери кои ја менуваат опашката, саламандери на кои повторно можат да им израснат делови од телото кои недостасуваат, хидри, сплескани црви и морски ѕвезди кај кои може повторно да израсне целото тело од мали делови), човечките екстремитети не израснуваат пак штом се отстранат, додека некои органи можат да се регенерираат, на пример црниот дроб. Екстремитетите можат да се заменат само со протеза или со трансплантација.
Најголемиот дел од ампутациите во САД се извршени поради компликации на васкуларниот систем (крвните садови), особено од дијабетесот. Во периодот помеѓу 1988 и 1996 година, во САД имало просечно околу 133.735 ампутации годишно
Постојат следниве видови ампутации:
• Ампутација на нога;
• Ампутација на прстите на нозете;
• Делумна ампутација на стапалото (Чопарт, Лисфранк, Реј);
• Отстранување на глуждот (Сајм, Пирогоф);
• Ампутација под коленото. Ваква ампутација може да биде изведена со користење на транстибијална техника како на Берџес и Кингсли Робинсон.
• Отстранување на коленото (Грити или Грити-Стоукс);
• Ампутација над коленото (трансфеморална);
• Ван Нес ротација/ротациона пластика (стапалото се врти за 180 степени и повторно се прикачува со што овозможува глуждот да се користи како колено);
• Отстранување на колкот;
• Хемипелвектомија/задна ампутација;
• Ампутација на рака;
• Ампутација на прстите;
• Метакарпална ампутација;
• Отстранување на рачниот зглоб;
• Ампутација на подлактицата (трансрадијална);
• Отстранување на лактот;
• Ампутација на надлактицата (трансхумерална);
• Отстранување на рамото и ампутација на раката, лопатката и клучната коска;
• Крукенбергов метод;
• Ампутација на лице;
• Ампутација на ушите;
• Ампутација на носот;
• Ампутација на јазикот (глосектомија);
• Ампутација на очите (ослепување)
Во некои делови од светот, ампутациите во кои се отстранува дел од лицето се користат како казна за некои злосторства, за да се посрами лицето или за да се заплашат луѓето.
• Ампутација на забите
Отстранување на забите, најчесто секачите, во некои култури се користело или се уште се користи за потребите на одредени ритуали (на пример во Иберо-мауританската култура во Северна Африка во неолитот)
• Ампутација на градите;
• Ампутација на градите (мастектомија);
• Ампутација на гениталиите;
• Ампутација на скротумот;
• Ампутација на тестисите (кастрација);
• Ампутација на пенисот (пенектомија);
• Ампутација на кожичката на пенисот (обрежување);
• Ампутација на клиторисот (клиторидектомија).
Хемикорпоректомија или отстранување на половината и отстранувањето или ампутирањето кај вратот се најрадикални ампутации. Гениталната модификација и осакатувањето може да опфатат отстранување на ткиво, но причината за тоа не мора да е повреда или болест.
По правило, делумните ампутации се извршуваат за да се зачува функционирањето на глуждот. Кај онколошката хирургија повеќе се практикува отстранувањето.
Пореметувања на крвотокот
• Инфекција на стопалото кај дијабетичарите или гангрена (најчестата причина за нетрауматска ампутација);
• Сепса со периферна некроза.
Неоплазма
• Коска зафатена од рак или тумор на мекото ткиво (на пример остеосарком, остеохондром, фибросарком, епителоиден сарком, Јуингов (Ewing) сарком, синовијален сарком, сакрален тератом на опашната коска, липосарком);
• Меланом.
Траума
• Тешки повреди на екстремитет при кои истиот не може да се сочува или, пак, обидите за да се сочува се неуспешни;
• Трауматска ампутација (несакана ампутација која се извршува на местото на несреќата поради која екстремитетот е делумно или целосно отсечен, на пример врв на прст кој е отсечен од машина за мелење месо);
• Ампутација во матката (амниотични врвки).
Деформитети
• Деформитети на прстите и/или екстремитетите;
• Повеќе прсти и/или екстремитети од нормалното (на пример полидактилија).
Инфекција
• Инфекција на коската (на пример остеомиелит);
• Дијабетес;
• Смрзнатици.
Спортски резултати
Понекогаш професионалните спортисти сакаат да ампутираат прст кој не им е важен за да ја олеснат хроничната болка и да ги поправат спортските резултати. Даниел Чик, играч на австралиски фудбал, го ампутирал домалиот прст на левата рака бидејќи хроничната болка и повредата му пречеле во играта.
И на рагбистот Џоун Тавејк исто така му бил ампутиран прст. На одбранбениот играч на американската национална рагби лига, Рони Лот, му бил отсечен врвот на малиот прст откако го повредил во сезоната 1985 година.
Превенција
Ампутациите се трауматски доживувања кои го намалуваат квалитетот на животот на пациентите, а покрај тоа чинат многу.
Според американското Здружение на дијабетичари, обична протеза за екстремитет чини помеѓу 10 и 15 илјади долари. Спречувањето на ампутацијата е важна задача.
Методите за спречување на ампутацијата зависат од проблемите кои можат да ја направат ампутацијата неопходна. Хроничните инфекции, кои често настануваат поради дијабетес или декубитус кај пациентите кои се врзани за кревет, често доведуваат до гангрена, при која може да е потребна ампутација.
Постојат два важни предизвици: прво, голем број пациенти имаат слаба циркулација во екстремитетите и второ, кај ваквите екстремитети потешко се лечат инфекциите.
Повредите настанати при паѓање, кај кои има големо оштетување на ткивото и слаба циркулација, исто така покажуваат добри резултати при терапијата со хипербарски кислород. Високото ниво на оксигенација и реваскларизација го забрзуваат времето на закрепнвање и спречуваат развивање на инфекции.
Едно истражување открило дека патентираниот метод наречен Циркуларна чизма постигнал значајни резултати во превенцијата на ампутацијата кај пациенти со дијабетес и артериосклероза
Според друго истражување, овој метод бил корисен и при лечење на чирови на екстремитетите настанати од периферна васкуларна болест.] Чизмата го проверува срцевиот ритам и го притиска екстремитетот во периодот меѓу чукањето на срцето. Притискањето помага да се излечат раните во ѕидовите на артериите и вените и ја враќа крвта во срцето.
Што се однесува до лицата со серизони повреди, напредокот во микрохирургијата во 70-ите години на 20-иот век овозможија повторно да можат да се сошијат отсечените делови од телото.

 Критични болни – Рана Рехабилитација 27
Кај овој вид на пациенти временскиот период на лекување кога се извршува до 24 часа BPS и СРОТ се користи како најдобар план во првите 24 часа, за да се поврати силата на критично болните пациенти.
Користење на лумбалниот епидурален ,надпаренталниот опиоиди за постоперативна анестезија на пациенти , кои се подложни на абдоминална аортна аневризма и период по хирургија.
Пациентите со критична болест страдаат од неуспех на една или повеќе од нивните системи, како што се срцето, белите дробови или бубрезите.
Срцев удар, мозочен удар, труење, пневмонија, хируршки компликации, големи трауми како резултат на сообраќајни незгоди, пад, изгореници, индустриска несреќа или насилство се сите примери на критични болести.
Пациенти кои се опоравуваат од голема операција, исто така, призна дека одделите за интензивна нега (ICUs). Постојат многу причини една личност може да е потребна нега во единиците за интензивна нега и постојат некои заеднички услови кои било донесе пациент на интензивна нега или се развие, додека пациентот е во уредот.
Шок може да се случи кога органи на телото не добиваат доволно кислород и протокот на крв за нив да функционира нормално. Респираторна инсуфициенција се јавува кога на белите дробови не се работи ефикасно. Респираторна инсуфициенција може да биде предизвикано од различни услови, како што се срцев удар, пневмонија и ХОББ (хронична опструктивна белодробна болест). Кога е сериозна може да се нарече “акутна повреда на белите дробови” или најтешка од сите ARDS (акутен респираторен дистрес синдром).
Оздравувањето кај критично болните луѓе настанува со користењето на препораките – советите на лекарите.

 (ARDS) кои развиваат тешка дијафрагмална и скелетна мускулна дисфункција – Рана Рехабилитација 28
Кај овој тип на луѓе раната рехабилитација до 24 му овозможува на пациентот Дијагнозата на ICUAW е направен со користење или рачно испитување мускулите (СТ) или зафат сила метри и со користење на одредените вредности отсекува за означување на слабост.
Додека пак, рехабилитацијата по 48 часа на пациентото му овозможува СТ, зафат сила метри, и рачни динамометри и обука за основни и инструментални активности од секојдневниот живот,.
Ефективноста кај овие пациенти се овозможува преку сите кои немаат способност за јасно да се спознае фатигабилноста на мускулите, што може да придонесе за долгорочни функционални нарушувања кај преживеаните.

Добрата прогноза на пациентите со АРДС примарно зависи од адекватниот третман на болеста што го предизвикува, како и од вентилаторната поддршка и примената на оксигенотерапија во акутната фаза и во фазата на закрепнување.
Применувани се повеќе методи за прекинување на инфламаторната каскада во раните фази на АРДС.
Како неуспешни се покажале примената на позитивен притисок на крај од експириумот (розШуе епЈ-ехрнаГогу ргеббиге РЕЕР), потоа на нестероидните и стероидните антиинфламаторни агенси, антиоксиданти и простагландин Е.
Изведувани се мултицентрични клинички истражувања за да се процени ефикасноста и безбедноста на примената на вентилацијата со перфлуорокарбон.
Постојат некои докази од неконтролирани клинички истражувања дека примената на кортикостероиди ја намалува смртноста во фибропролиферативната фаза на АРДС доколку не постои инфекција.

 Акутна повреда на бели дробови29
Временскиот период на лекување до 24 цаса им овозможува на пациентите анализа на сила, и белодробна функција.
Додека пак временскиот период на лекување се промсни по 48 часа 6 минути прошетка, вербална комуникација, меморија, внимание, концепт.
Ефективноста кај овие паациенти се постигнива каде што единицата за интензивна нега може да влијае врз долгорочните физички и когнитивни перформанси.
Конгестивната срцева слабост, пневмонијата, акутната повреда (оштетување) на белите дробови (некардиоген белодробен едем) и АРДС се најчестите болести кои предизвикуваат хипоксемична респираторна инсуфициенција.
Белите дробови зафаќаат значителен дел од градната празнина, која е одделена од стомачната празнина со мускулот наречен дијафрагма. Секое белодробно крило е покриено со двојна обвивка наречена плевра. Секој лист на плеврата се именува според местото каде што се наоѓа. Делот од плеврата што е поврзан со ѕидот на градниот кош е наречен париетална плевра, за делот што е поврзан за површината на белите дробови е наречен висцерална плевра.
Ова затворено ќесе целосно го обвива белодробното крило, со исклучок на местото каде бронхијата и крвните садови влегуваат во белите дробови, наречено корен на белодробно крило. Меѓу двете обвивки на плеврата има плеврален простор, во кој има тенок слој течност која ги подмачкува обвивките. Нејзиното дејство е како и при спојувањето на две парчиња стакло споени со слој вода, при што тие слободно и лесно се движат, но одвојувањето едно од друго е отежнато. Токму затоа, белите дробови можат да се шират и собираат како одговор на промените на зафатнината на градниот кош, што се случуваат во текот на дишењето.

 Респираторен дистрес синдром за возрасни – Когнитивно собрани резултати 30
Кај овој тип на луѓе рехабилитацијата се врши на интензивна нега, и рехабилитација, додека пак временскиот период на лекување до 24 часа на пациентот им се овозможува променливо вклучување на длабоките тетиви, рефлекси и интервенција на сензорен мотор.
Додека пак, кај пациенти каде што рехабилитацијата на пациентите се извршува по 48 часа полин европатија која е во овој случај е доста честа појава кај критично болни пациенти, кои се подложени на механичка вентилација во ЕИН.
Респираторна слабост значи нарушување во размената на гасови помеѓу надво- решната средина и артериската крв (артериски PaO2 6,7 kPa). Може да се подели во три подгрупи: Нарушување во размената на гасови на алвеоларно ниво (хипоксијата е при- марен проблем). Нарушена вентилација (хиперкапнијата е примарен проблем). Влошување на белодробна болест (опструкцијата е примарен проблем).
Депресија на респираторниот центар Предозирање со дроги (опиоиди), интоксикации Употреба на превисоки дози кислород кај пациенти со ХОББ Нарушена свест од разни причини Нарушено пренесување на нервните импулси до респираторната мускулатура Повреди на ‘рбетот Невролошки болести Мускулни дистрофии Нарушена вентилациона механика Crush-повреди на градниот кош Пневмоторакс, хематоторакс Опструкција на дишните патишта Туѓо тело Интралуминален тумор или мукусен чеп Астма или ХОББ Алвеоларна хиповентилација.
Основна цел на терапијата е да се одржи адекватна оксигенација на ткивата. Пациентот треба биде легнат на грб со лесно подигнат граден кош (ннд -C). Третман со кислород. Со вентимаск 40% 2. Потребна е особена претпазливост кај пациенти со ХОББ (вентимаск 28%), бидејќи зголемената концентрација на O2 доведува до депресија на респира- торнот центар. Оксигенотерапијата не ја подобрува вентилацијата и мора внимателно да се корис- ти кај пациенти со нарушена вентилација. Третман со континуиран позитивен притисок (CPAP) (ннд-A)3 . Го зголемува волуменот на белите дробови, ги отвора колабираните дишни патишта, не влијае на респирацијата. Третман со вентилатор Го зголемува волуменот на белите дробови, ги отвора колабираните дишни патиш- та, влијае на респирацијата. Кај лесни случаи: Неинвазивната вентилација со позитивен притисок. BiPAP може да се користи при акутна егзацербација на ХОББ, која доведува до респираторна слабост, со маска и иницијална притисочна поддршка (6 мм H2O, IPAP-EPAP) (ннд-A). Користење Bennet или Bird вентилатори, 10-15 цм зголемен притисок во тек на 15 минути во интервали од 1 до 2 часа, во полесни случи на 4 часа.4 Кај потешки случи Третман со респиратор на единица за интензивна нега. Важно 80-100% кислород може да се дава во тек на повеќе часа. 50-80% кислород може да се дава во тек на повеќе дена.

 Моторна физикална терапија кај критично болните пациенти 31

Рехабилитацијата кај овој вид на пациенти се прави со помош и рехабилитација и анализи, додека пак временскиот период на лекување се извршува до 24 часа и по 48 часа, рана мобилизација на критично болни пациенти, каде што се безбедно изводливи кардиореспираторната и неврлолошката интервенција, употреба на електростимулација, каде што се користат и вежби од циклусот како ергометар, како и иницирана моторна стабилност, кинезиотерапевтски вежби на горните и долните екстремитети рехабилитација по 48 часа.
Додека пак ефективноста се постигнува преку достапни докази во врска со влијанието на моториката, физикална рехабилитација се должи во престојот на ЕИН и смртноста е по ретка.
Физикална медицина и рехабилитација претставува посебна медицинска специјалност што се занимава со изучување на особините и биолошко дејствување на одделни физички агенси врз човечкиот организам во смисол на профилакса дијагностика и терапија.
Значи улогата на рехабилитацијата е со помош на медицински и физикални средства за болниот или повредениот да го доведе до физичка и функционална состојба која и претходела на повредата или пак да го оспособи за функции според останатите можности и способности (доведување во состојба што е блиска до нормалната).
Физикалната медицина се дели на физикална терапија, дијагностика и профилакса. Физикалната терапија е лекување со помош на физикални средства во кои се вбројуваат топлина, светлина, електрицитет, вода, движење, ултразвук, магнетизам и друго.
Целта на оваа терапија е отстранување на токсични материи од ткивата, подобар и полесен транспорт на хранливи материи помеѓу клетките и клеточни мембрани, намалување на воспалителни процеси, намалување на болка, подигање на одбранбена сила и општо телесно кондиционо тонизирање.
Успешноста на медицинската рехабилитација зависи од видот, тежината и локализација на повредата вистински избор на терапија, изработка или активно учество на пациентот, мотивација на болниот во програмата на терапијата и нејзиното време на започнување.
Заедничка цел на тимот на физикална терапија е на болниот да Му се помогне а треба да се употреби се што може да му бид од корист. Во болницата Флоренс Најтингејл каде што бев на едукација физикалната медицина и рехабилитација зазема посебно место во лекување и рехабилитација на пациенти.
Првиот впечаток е дека не влегуваш во болница. Насекаде е беспрекорно чисто сите пациенти се со закажан термин којшто се почитува и никогаш не настанува гужва. На одделот пациентот влегува во една кабина и се се завршува во неа, освен ако нема вежби за во кинези сала и хидротерапија. Апаратите се мултифункционални односно неколку електропроцедури во еден апарат.

5.ЗАКЛУЧОК

Како што веќе е познато, според Светската Здравствен организација, имплементацијата на универзалната дефиниција на физикалната рехабилитација гласи дека истата претставува збир на активности кои се насочени кон подобрување на импактот од онеспособување и хендикепирање на здравствената состојба и услови кај луѓето, односно пациентот, со цел за на истиот да му биде овозможена подобрување на здравствената состојба и целосна социјална интеграција во своето опкружување.
Според тоа, во модерната медицина, физикалната рехабилитација се однесува особено како независна медицинска гранка која се однесува особено на промоција на физичките и когнитивните функционалности, активности вклучувајќи однесување, партиципација во квалитетот на животот, и модифицирање на личноста во енвиорменталните фактори. Според тоа, истата е одговорна и за превенција, дијагноза, третман како и менаџмент и управување на рехабилитационен процес во рамките на онеспособување на медицинските услови и ко-морбидитет низ годините на пациентот.
Рехабилитацијата во овие рамки денес станува исклучително значајна медицинска гранка, со самото тоа и осамостојувајќи се како исклучително круцијален фактор за подобрување на животот особено на пациентите кои имаат претрпено тешки физички и психички трауми, како и за оние кои страдаат од тешки интензивно хронични болки и заболувања.
Според тоа, физикалната рехабилитација во овие рамки го онеспособува товарот на неспособноста и хендикепот кој секој пациент го носи со себе со цел за подобрување на можностите за самите пациенти овозможувајќи им истовремено да бидат дел од социјалната околина која ги опкружува, чувствувајќи се корисно во ваквиот пристап и однесување.
Меѓутоа, од голема значајност е да се истакне и фактот дека како дел од самото истражување во рамките на трудот, физикалната рехабилитација се дели на раната физикална рехабилитација и доцна физикална рехабилитација, во чии рамки раната физикална рехабилитација е далеку повеќе применлива, особено за македонските здравствени институции,земајќи предвид дека истата во повеќето чести случаи е и обврзувачка за со цел да се подобри здравствената состојба на самиот пациент.
Додека пак доцната физикална рехабилитација, земајќи предвид нејзината задача, техники и цели како и насоченоста кон исполнување на индивидуалните потреби и желбите на самиот пациент и овозможување на неговото социјализирање во околината, станува најчесто на основа на одлучување на пациентот и неговите најблиски дали да подлежат на доцна рехабилитација со цел приспособување на болеста и здравствената состојба во која најчесто се наоѓа.
Земајќи ги предвид начините, техниките и методите на физикалната рехабилитација, поголемиот дел од пациентите не само во Република Македонија, туку и во Европа имаат огромни очекувања во овозможување на добра здравствена состојба потпирајќи се на модерните техники и средства кои физикалната рехабилитација ги имплементира во нивниот современ пристап на подобрување на здравствената состојба на секој пациент.
На основа на погоре добиените истражувања, во рамките на емпириските анализи спроведени во рамките на самиот специјалистички труд, може со сигурност да се потврди дека двата вида на физикална рехабилитација и тоа како се потребни за подобрување на здравствената состојба на самиот пациент. Токму поради тоа, во македонските здравствени институции од голема значајност е да се обрне повеќе внимание кон имплементација и на доцната физикална рехабилитација со цел задржување и подобрување на здравствената состојба на самиот пациент и подобрување на неговата психичка и социјална состојба.

6.КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

1. Bax MCO, Smythe DPL, Thomas AP. Health care for physicallyhandicapped young adults. BMJ 1988;
2. Borstlap M, Zant JL, Van SM, Van der Korst JK. Effects of total hip replacement on quality of lif in patients with osteoarthritis and in patients with reumatoid arthritis. Clin Rheumatol 1994
3. Berry DJ, Harmsen WS, Cabanela ME, Morrey BF. Twenty-five year survivorship of two thousandconsecutive primary Charnley total hip replacements: factors affecting survivorship of acetabular and femoral components. J Bone Joint Surgery Am 2002;84:171–177.
4. Beyer HM, Beyer L, Ewert Th, Gadomski M, Gutenbrunner C,Kröling P et al. Weißbuch Physikalische Medizin und Rehabilitation.Physikalische Medizin: Rehabilitationsmedizin Kurortmedizin2002;12:M 1-M
5. Cieza A, Geyh S, Chatterji S, Kostanjsek N, Ustun BT, Stucki G.Identification of candidate categories of the InternationalClassification of Functioning Disability and Health (ICF) for aGeneric ICF Core Set based on regression modelling. BMC MedicalResearch Methodology 2006;6:
6. Ethgen O, Bruyere O, Richy F, Dardennes C, Reginster J. Health-related quality of life in total hip and total knee arthroplasty. A qualitative and systematic review of the literature. J Bone Join Surg Am 2004;86-A:963–974.
7. Fifty-Eighth World Health Assembly: Resolution 58.23, “Disability,including prevention, management and rehabilitation”. Geneva:World Health Organisation; 2005
8. Heilporn A, Andre JM, Didier JP, Chamberlain MA. Violence to and maltreatment of people with disabilities: a short review. J Rehabil Med 2006;
9. Kaste M, Skyhoj Olsen T, Orgogozo J, Bogousslavsky J, HackeW. Organization of stroke care: education, stroke units and rehabilitation.European Stroke Initiative (EUSI). Cerebrovasc Dis2000;10 Suppl 3:1-11.
10. Krauth C, Hessel F, Klingelhöfer HE, Schwelkert B, Hansmeier T,Wasem J. [Health Economic Evaluation of RehabilitationProgrammes in the “Rehabilitation Science” Research FundingProgramme in Germany]. Rehabilitation (Stuttg) 2005
11. Martin J, Meltzer H, Eliot D. Report 1; The Prevalence of Disability among Adults. Office of Population, Census and Surveys, SocialSurvey Division. OPCS Surveys of Disability in Great Britain, 1988-89. London: HMSO; 1988
12. McLellan DL. Rehabilitation. BMJ 1991;
13. Medical Rehabilitation for people with physical and complex disabilities.Report of a working party. London: Royal College ofPhysicians; 2000.
14. Rasanen P, Paavolainen P, Sintonen H, et al. Effectiveness of hip or knee replacement surgery in terms of quality-adjusted life years and costs. Acta Orthop 2007;78:108–115.
15. Ritter MA, Albohm MJ, Keating EM, Faris PM, Heding JB. Life expectancy after total brain damage. JA 1998;13:874–875.
16. Stucki G. Rehabilitation medicine in rheumatic diseases. Curr OpinRheumatol 2003;15:
17. Steiner WA, Ryser L, Huber E, Uebelhart D, Aeschlimann A, StuckiG. Use of the ICF model as a clinical problem-solving tool inphysical therapy and rehabilitation medicine. Phys Ther2002;8
18. Turner-Stokes L, Nyein K, Halliwell D. The Northwick Park careneeds assessment (NPCNA): a directly costable outcome meaure in rehabilitation. Clin Rehabil 1999
19. The Department of Health and Social Security: OPCS Surveys ofdisability in Great Britain Report 1: The prevalence of disability among adults. 1988
20. Ustun B, Chatterji S, Kostanjsek N. Comments from WHO for theJournal of Rehabilitation Medicine Special Supplement on ICFCore Sets. J Rehabil Med 2004;44 Suppl:7
21. Ward AB, Chamberlain MA. Disabled Young Adults. In: EvansCD, Goodwill J, Chamberlain MA editors. Rehabilitation of thePhysically Disabled Adult. 2nd ed. London: Chapman & Hall;1996:191-8
22. World Health Organisation. International Classification ofFunctioning, Disability and Health: ICF: Geneva: WHO; 2001.
23. C. Perme, C. Lettvin, T A. Throckmorton, K. Mitchell , (2011) Early Mobility and Walking for Patients with Femoral Arterial Catheters in Intensive Care Unit: a Case Series. Journal of Acute Physical Therapy
24. Bailey P, Thomsen GE, Spuhler VJ, Blair R, Jewkes J Bezdjian L, Veale K, Rodriquez L, Hopkins RO. (2007) , Early activity is feasible and safe in respiratory failure patients. Crit Care Med
25. P Chippala,R Sharma(2015) Effect of very early mobilisation on functional status in patients with acute stroke: A single-blind, randomized controlled trail
26. Clark C. Gailey R. (2002) Physical Therapy ,Management of Adult Lower-Limb Amputees.Atlas of Limb Prosthetics: Surgical, Prosthetic, and Rehabilitation PrinciplesJuliana Barr, Gilles L. Fraser, Kathleen Puntillo,
27. E. Wesley Ely, Céline Gélinas, Joseph F. Dasta, Judy E. Davidson, John W. Devlin, John P. Kress, Aaron M. Joffe, Douglas B. Coursin, Daniel L. Herr, Avery Tung, Bryce R. H. Robinson, Dorrie K. Fontaine, Michael A. Ramsay, Richard R. Riker, Curtis N. Sessler, Brenda Pun, Yoanna Skrobik, Roman Jaeschke –Crit Care Med. 2013;41:263‐306. (Complete Guidelines)Am J Health‐SystPharm. 2013;70:53‐58. (Executive Summary)
28. Ѕection on Pulmonary, Critical Care, Allergy and Immunologic Diseases, Wake Forest School of Medicine, Medical Center Boulevard, Winston-Salem 27157, NC, USA
29. Dale M. Needham, Victor D. Dinglas, Peter E. Morris, James C. Jackson,Catherine L. Hough,Pedro A. Mendez-Tellez, Amy W. Wozniak, Elizabeth Colantuoni, E. Wesley Ely, Todd W. Rice,Ramona O. Hopkins, and for the NIH NHLBI ARDS Network “Physical and Cognitive Performance of Patients with Acute Lung Injury 1 Year after Initial Trophic versus Full Enteral Feeding. EDEN Trial Follow-up”, American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, Vol. 188, No. 5(2013)
30. Mark E. Mikkelsen, Jason D. Christie, Paul N. Lanken, Rosette C. Biester, B. Taylor Thompson,Scarlett L. Bellamy, A. Russell Localio,
31. Jigayehu Demissie, Ramona O. Hopkins, and Derek C. Angus “The Adult Respiratory Distress Syndrome Cognitive Outcomes Study”, American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, Vol. 185, No. 12 (2012),
32. Perdo A. Mendez – Tellez, MD, RashaMusr, MBBS, MPH, Dorianne Feldman, MD, MSPT, and Dale M. Needham, MD, PhD, Early Physical Rehabilitation in the ICU,A Review for the Neurohospitalist 2 (3) 96 – 105 (2012)
33. Bronwen Connolly, LandaDenehy, Stephen Bett, Doug Bliott and Nicholas Hart, Exercise rehabilitation following hospital discharge in survivors of critical illness : an integrative review 16:223 (2012)