Мултипла склероза (МС) е хронична, прогресивна, имунолошки посредувана, инфламаторна и дегенеративна болест на ЦНС.Настанува кога имуниот систем ја напаѓа обвивката на нервните клетки (миелин) во мозокот, ‘рбетниот мозок и оптичките нерви, предивикувајќи инфламација и последователна дегенерација, кое води до прекин на невротрансмисијата.

Се смета за хомогена болест, но нејзиниот тек и симптоми варираат, вклучувајќи мускулна слабост, замор, потешкотии со видот, и со тек на време води до траен инвалидитет.2-4 Кај повеќето лица со МС првите симптоми се јавуваат помеѓу 20 и 40 годишна возраст, правејќи ја оваа болест водечка причина за нетрауматски инвалидитет кај млади возрасни лица.Физичкиот, емоционалниот и економскиот товар кој го трпат лицата со МС има значајно влијание врз нивниот квалитет на живот.

Во светот, повеќе од 2,3 милиони лица живеат со МС10. Во Македонија се регистрирани над 1500 пациенти и секоја година се дијагностицираат околу 90-120 нови случаи.11

Симптоми на МС

Кај пациентите со мултипла склероза присутни се повеќе различни симптоми кои можат да влијаат на скоро секој дел од телото.

Типови на мултипла склероза

Врз основа на клиничките критериуми, фреквенцијата на релапсите, времето за кое следи прогресија на болеста и мозочните лезии, постојат неколку основни типа на мултипла склероза.

Релапсна-ремитентна мултипла склероза (РРМС) која е најчеста форма на болеста и се карактеризира со епизоди на нови или влошувачки знаци или симптоми (релапси) следени со периоди на опоравување.Околу 85% од лицата со МС се иницијално дијагностицирани со релапсна-ремитентна МС.Најголемиот дел од лицата дијагностицирани со РРМС ќе преминат кон секундарно прогресивна МС(СПМС), кај која пациентите имаат постојано влошување на инвалидноста со тек на времето.

Примарна прогресивна мултипла склероза (ППМС) се среќава кај околу 15% од лицата со МС и се карактеризира со линеарен прогресивен тек уште од почетокот на болеста, типично без појава на релапси или периоди на ремисија.

Невролошкото оштетување при МС е континуиран процес .Лицата со сите форми на МС имаат активна болест – воспаление на нервниот систем и перманентна загуба на нервни клетки во мозокот – дури и кога клиничките симптоми не се очигледни или не се влошуваат.

Основна цел на фармацевтската терапија кај овие пациенти е да се намали активноста на болеста колку е можно порано со цел да се забави прогресијата на инвалидитетот. Засега не постои лек за МС, оние кои се употребуваат имаат за цел да ја модифицираат болеста со цел превенција на релапси, превенција на акумулација на инвалидноста, намалување на симптоми и оптимизација на квалитетот на живот.

И покрај евидентниот напредок во откривање на лекови за МС сеуште постојат незадоволени медицински потреби:

• високо ефикасни лекови кои ќе влијаат на болеста и превенција на прогресијата/инвалидноста
• безбедни и високо ефикасни лекови кои би го подобриле бенефит-ризик балансот и
• покомфорен начин на третман со цел подобрување на комплијансата и останувањето на третман.

Во комбинација со фармаколошкиот третман задолжително треб да се се спроведе и третман со медицинската рехабилитација и физиотерапија. Ова е еден од основните  но и  континуирани третмани кои можат да се применуваат уште во самиот почеток на болеста кога е штотуку е диајгностицирана дури и кога сеуште нема појава на симптоми. Ваквиот пристап може да  биде од превентивен карактер но и за долгорочно одржување на најважите моторни образци кај пациените со релапсно-реминтентен облик на болеста.

Зачувувањето на шемата за самостојно движење и вежбањето на правилни движечки шеми може да превенираат настанување на коскено-зглобни болни состојби а воедно и да ја одржат автономоноста на пациентот во неговата мобилност . Во случај на напредна клиничка слика со соодветно дозирање на кинезитерапијата(медицинските вежби) можно е задржување на одредени функции и подобрување на клиничката слика.

Во процесот на третирање на пациентите со физиотерапија  мора да се внимава на неколку правила , а тоа се соодветно започнување на вежбите со правилно загревање на мускулите и прекинување на третманот пред границата на исцрпеност . Вежбите треба да се изведуваат во соодветни простори каде што ќе се избегне лизгав под ,лошо осветлување но да се внимава да има простор за одмор , процесот треба да го води физиотерапевт на почетокот додека пациентот  ја совлада вистинската рутина на вежбање. Физиотерапевтот го прилагодува програмот со вежби за секој пациент индивидуално бидејки сите вежби немаат ист бенефит кај секој пациент. На почетокот од процесот на рехабилитација програмот со вежби треба да биде фокусиран кон специфични проблеми како што се одењето,балансирањето,промена на положбата на телото и намалување на ограничувањето при мобилизација на пациентот.

Вежби за спречување на појава на “спуштено стопало”

Истегнувањето на мускулите на потколеницата во комбинација со вежби за зајакнување на мускулите кои го одржуваат стопалото во дорзална флексија може да помогне во спречувањето на појавата на спуштено стопало .На почеток вежбите можат да бидат во нормален број на повторувања на движењата кои се нормалниот обем на движењето на зглобот а подоцна истите може да се комбинираат со вежби со отпор со еластични ленти или мануелен отпор. За истата цел може да се спроведат и вежби со одење на петта и на прсти .

Превенција на падови  

На жалост паѓањето кај овие пациенти е доста честа појава понекогаш и причина за диагностицирање на болеста.Причините за пад може да бидат доста комплексни и истите да бидат предизвикани од слабост,вкочанетост,лоша координација,невнимателност и ослабен вид.

Дефицит на баланс

Сериозноста на овој проблем може да го диктира метод на вежбање односно нивото од кое ќе се почне.Физиотерапевтот треба да спроведе евалуација на пациенот и да утврди што е причина за овој дефицит и кои вежби може да бидат од корист кај оваа состојба на пациентот.

Потребно е физиотерапевтот да утврди дали пациентот може да заземе стоечки став кога нозете се поставени во ширина на рамењата.Доколку пациентот може да го направи тоа тоагаш нозете можат ад се постават и поблизу една до друга .Понатаму баланост се тестира кога од пациентот се бара да исчекори нанапред со една нога и истата да ја постави пред другата нога.

Доколку пациентот има потешкотии да ги изведе било кои од овие задачи,тоа значи дека истите ќе бидат почетно ниво за вежбање за функционален тренинг. Понатаму вежби кои можат да се применат за третман на проблемите со балансот на телото се едноставни вежби со затворени очи или вежби на различни површини на пример на тепих,на плочки или на други нестабилни површини под надзор на физиотерапевт.

Брзина на движење и издржливост

Голем број на пациенти со МС во процесот на одење /движење  поради слаба издржливост или оради превенција од пад ја штедат својата снага и ја намалуваат брзината на одење .Оваа навика може да предизвика трајно намалување на темпото на движење а воедно и скратување на мускулите на кои го виткаат коленото или колковите .За да се превенира оваа состојба потребно е да се применат специфични вежби за зајакнување и истегнување на засегнатите мускули .Физиотерапевтот може да помогне преку различни тактики да го зголеми чекорот и да изегне пад на стопалото или да го поправи преносот на тежината на ногата од една на друга нога.За подобрување на  издржливоста при одењето се применува прогресивно зголемување на дистанци при одење со паузи а не шетање во континуитет.Овој пристап овозможува поминување на поголеми дистанци без чувство на замор.

Станување и седнување

За да се изведат овие процеси потребно е соодветно идентифицирање на проблемите во секоја компонента по одделно при вертикализација на пациентот.Се прати дали пациентот ги поставува соодветно стопалата позади линијата на колената дали го навалува трупот на телото на напред и дали користи замав за да се префрли тежината на телото на напред за да се исправи .

Од кога ќе се пронајде слабоста при овој процес подоцна истиот се увежбува посебно пред да се поврзе целиот процес на вертикалзиација или на седнување.Но сепак за да се изврши овој процес потребна е адекватна флексибилност на сите мускули на нозете и соодветна сила на горниот дел од телото. Затоа е неопходно физиотерапевтот да го посматра телото како една целина за да може да ги идентификува сите поединечни проблеми со кои се соочува пациентот .

Борбата со мултипла склерозата е процес кој трае и изискува упорност и соработка помеѓу сите членови од тимот кои учествуваа во лекувањето на пациентот.

Референци:

National Multiple Sclerosis Society, достапно на: http://www.nationalmssociety.org/about-multiple-sclerosis/do-i-have-ms/index.aspx.

Ziemssen T. J Neurol 2005, 252(Suppl 5), v38-v45.

Hauser S.L. et al. (2012). Multiple sclerosis and other demyelinating diseases. In Harrison’s Principles of Internal Medicine (pp.3395-3409). New York, NY: McGraw Hill Medical.

Hadjimichael O. et al. Pain 2007, 127(1-2):35-41.

WHO. http://who.int/mental_health/neurology/Atlas_MS_WEB.pdf. Пристапено: септември 2015.

Cardoso E, et al. Arq Neuropsiquiatr 2006;64(3-B):727–30.

Conway D, Cohen JA. Lancet Neurol 2010;9(3):299–300.

Aronson KJ. Neurology 1997;48(1):74–80.

Kobelt G, et al. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2006;77(8):918–26.

Murray TJ. BMJ 2006, 322 (7540):525-527.

Извор: Универзитетска клиника за неврологија Скопје, октомври 2017 година.

Lublin F.D., Reingold S.C. Neurology 1996, 46(4):907–11.

Lublin F.D. et al. Neurology 2014, 83(3):278-86.

National Multiple Sclerosis Society. Types of MS. достапно на:   http://www.nationalmssociety.org/What-is-MS/Types-of-MS.

Multiple Sclerosis International Federation. Types of MS. достапно на: https://www.msif.org/about-ms/types-of-ms/.

Erbayat A, et al. JAMA Neurol 2013, 70(3):338-44.

MS Brain Health. Time Matters in Multiple Sclerosis. достапно на: http://msbrainhealth.org/perch/resources/time-matters-in-ms-report-may16.pdf.

Fox EJ, Rhoades RW. Curr Opin Neurol 2012;25(suppl 1):S11‒9.

Giovannoni G, Rhoades RW. Curr Opin Neurol 2012;25(suppl 1):S20‒7.

Miller AE et al. Opin Neurol 2012;25 (suppl 1):S4–10.

Polman CH, et al. N Engl J Med 2006;354(9):899–910.

Sorensen PS. J Neurol Sci 2007;259(1-2):128–32.

Hartung HP, et al. Expert Rev Neurother 2011;11(3):351–62.